Ontmoeting met Shaykh Said Hafidh

.

.

.

Op een regenachtige donderdagmiddag werd ik onverwachts gebeld door mijn broer, die mij attendeerde op het eerste Nederlandse concert van de Egyptische shaykh Said Hafidh in Theater Zwembad De Regentes te Den Haag. Aangekondigd als een concert in de serie spirituele muziek waarin soefi-liederen centraal staan, bedacht ik mij dat ik dit concert niet mocht missen. In het kader van mijn afstudeeronderzoek binnen de master Islamic Studies aan de Universiteit Leiden verdiep ik mij namelijk momenteel in het soefisme in Egypte in relatie tot de orthodoxe islam, en wat voor effect deze relatie heeft op het werk en de positie van bekende soefizangers in Egypte. Het concert leek mij dan ook een uitgelezen kans om de mij nog onbekende soefizanger in kwestie beter te leren kennen, en ik hoopte in staat te worden gesteld na afloop van het concert de shaykh wat vragen te mogen stellen.

Maar hoezeer ik ook blij was bij het concert aanwezig te zijn, de liederen die shaykh Said Hafidh tijdens zijn concert zong zetten mij aan het denken. Ik meende namelijk een liedje van Umm Kulthum te herkennen, en ik bespeurde in het algemeen weinig spirituele vervoering bij de shaykh. Dat vond ik toch wat vreemd. Vorig jaar, zaterdag 31 maart, woonde ik in het Tropentheater te Amsterdam een inspirerend concert bij van een ook buiten Egypte bekende soefizanger, shaykh Ahmad al-Tūnī, en tijdens dit concert bemerkte ik toch duidelijk de soefi-invloeden in de soort zang, de muziek en bij de shaykh zelf. Na afloop van het concert van shaykh Said Hafidh in De Regentes stelde ik teleurgesteld vast dat er geen bandjes te koop waren, zoals wel het geval was geweest na afloop van het concert van shaykh Ahmad al-Tūnī. Ook was er geen spoor te bekennen van shaykh Said Hafidh, noch van zijn muzikanten.

Omdat ik toch graag wat meer informatie wilde hebben over hem en zijn achtergronden vanwege mijn afstudeeronderwerp, besloot ik mij te wenden tot de baliemedewerkster in het theater. Helaas kon zij mij niet helpen, maar ik kon wel spreken met Gustavo Pazos Conde, producent van de muziekafdeling radio bij de NPS. Hij was degene die het gezelschap naar Nederland had gehaald; en toevallig liep hij net voorbij. Mijn gesprek met hem resulteerde in een afspraak om de volgende dag, vrijdag 18 januari, de shaykh en zijn muzikanten te ontmoeten en te interviewen vóór aanvang van het concert dat zij die avond in de Geertekerk in Utrecht zouden geven.

Ik was zeer verguld met onze afspraak, al zat ik wel een beetje in over het feit dat mijn Egyptisch-Arabisch ietwat roestig was geworden: zou ik wel in staat zijn om de shaykh te interviewen? Met dank aan het studieprogramma van het tweede jaar Arabische taal & cultuur van de Universiteit Leiden woonde ik in 2005 zeven maanden in Egypte, waarvan vier maanden in de hoofdstad Cairo en in totaal drie maanden in diverse plattelandsplaatsjes in de noordelijke Delta. Daardoor was mijn spreekvaardigheid heel behoorlijk. Echter, de afgelopen twee jaar had ik mondjesmaat mijn Egyptisch gebruikt, en ik was dan ook een groot deel van mijn woordenschat kwijt. Vrijdagmiddag bleek dat de versterking die ik had willen meenemen (in de vorm van een goede Egyptische vriend) niet in staat was om te komen: ik zou het dus alleen moeten doen.

Uiteindelijk was dat geen enkel probleem. NPS producent Gustavo Pazos Conde, met Uruguayaanse wortels, sprak Spaans met Youssef Ghazy, de in Barcelona woonachtige Marrokkaanse begeleider en impressario van shaykh Said Hafid. Mijn eerste vraag stelde ik aan shaykh Said Hafidh via Gustavo en Youssef, die het Spaans vertaalde naar het Arabisch. Toen bleek ineens dat de muzikant die de luit bespeelde, de gedeeltelijk blinde Said al-Sayad, mij ook kon helpen. De woorden die ik niet zelf in het Egyptisch-Arabisch kon formuleren kon ik aan hem in het Engels duidelijk maken, waarna hij zou proberen mijn precieze woorden voor de shaykh te vertalen naar het Egyptisch. Al met al kon ik mij nog aardig redden in het Egyptisch-Arabisch, hetgeen zeer gewaardeerd werd door de shaykh en de muzikanten. Zij vonden het erg leuk en verrassend dat een Nederlandse studente zo in hen was geïnteresseerd dat zij hen wilde interviewen.

Die vrijdagavond woonde ik na het interview het concert van shaykh Said Hafidh en zijn muzikanten voor de tweede keer bij, waarbij de akoestiek van de kerk bleek bij te dragen aan de kwaliteit van het geluid: het geheel kwam veel beter tot zijn recht dan naar mijn mening het geval was geweest in De Regentes in Den Haag. Onder het gemengde publiek was ook een Egyptische Nederlander aanwezig, Hatim Suleiman, met wie ik in gesprek raakte na die avond afscheid te hebben genomen van de de shaykh en zijn muzikanten. Deze Hatim was net als ik ‘backstage’ geweest, en ik was benieuwd naar zijn achtergronden en het hoe en het waarom van zijn contact met de shaykh. Hij bleek werkzaam te zijn voor de Concertzender, waar hij programma’s maakt waarin de muziektradities van het Midden-Oosten centraal staan, zoals ‘De Orient Express’. Hij vertelde mij dat het hem had verbaasd dat de shaykh eigenlijk vooral seculiere liedjes had gezongen, met een geringe religieuze ondertoon. Toen ik hem vroeg of er dan helemaal geen soefi-liederen de revue waren gepasseerd, zoals ik vermoedde, bevestigde hij dat. Wat een vreemde gewaarwording, om naar een concert te gaan in de overtuiging dat het om soefimuziek gaat, en dan iets heel anders te horen te krijgen! Dit intrigeerde mij, en ik wilde graag weten waarom dit het geval was.

De dag erop, zaterdag 20 januari, zouden zij voor de laatste maal in Nederland optreden, en wel in Podium Mozaïek te Amsterdam. Ik besloot daarom van de gelegenheid gebruik te maken om nog wat meer vragen aan de shaykh te stellen. Dus zaterdagavond ontmoette ik het hele gezelschap opnieuw, en het was een bijzonder weerzien. Hatim Suleiman was ook aanwezig, en ik vond hem bereid om mij bij te staan als tolk en de meest lastige vragen te verwoorden in het Egyptisch-Arabisch. Ditmaal zou ik niet blijven voor het concert wegens een andere afspraak, maar inmiddels waren we overeengekomen dat ik zondag naar Schiphol zou komen om onder andere speciale keeltabletten aan de shaykh mee te geven. Vrijdagavond, in Utrecht, had ik hem namelijk het een en ander gegeven voor zijn keel, nadat hij mij vertelde dat hij kou had gevat en wat last van zijn stem had. De betreffende keeltabletten, én mijn sjaal, werden toen dankbaar ontvangen.

Zondagochtend 21 januari was ik dan ook tijdig op Schiphol. Omdat bleek dat Gustavo, die de shaykh, zijn muzikanten en Youssef rondreed in een busje, dat busje niet kon parkeren vanwege de hoogte ervan, werd mij gevraagd om samen met Youssef de Egyptische heren te helpen met inchecken. Voordat zij zover waren had ik met veel moeite een rolstoel geregeld voor de shaykh, die naast zijn blindheid ook nog eens niet goed ter been was: de lange afstand naar de gate was hem te veel. Na wat oer-Hollandse cadeautjes te hebben meegegeven aan de shaykh en zijn muzikanten nam ik afscheid van hun. Het afscheid van shaykh Said Hafidh was onverwacht wat emotioneel: in de drie dagen dat ik in deels in zijn gezelschap was, was hij gewend geraakt aan mijn aanwezigheid. Indien ik naar Egypte zou komen voor aanvullend onderzoek in het kader van mijn scriptie, was ik van harte welkom. En indien ik bij hem zou willen leren voor munshida, dan zou het leuk zijn als ik zijn dochter van negen Engelse les zou geven. Ahlan wa sahlan!

Ik kijk terug op een aantal onverwacht bijzondere dagen, waarin ik niet alleen shaykh Said Hafidh en zijn muzikanten beter heb mogen leren kennen, maar ook nieuwe vrienden heb gemaakt. Het was mij een eer om de kans te krijgen hen te mogen interviewen en zoveel tijd met hen door te mogen brengen.

Said Hafidh is via Mondomix te zien en te beluisteren. Op deze pagina is in het Frans nog e.e.a. te lezen. De link naar de website van het Fes Festival musiques sacrees du monde (editie juni 2008) is hier te vinden.